Wij zijn twee mama's van een kind met een PDA profiel en we stellen ons graag even voor.

'Om redenen van privacy heet ik online “Izzy Moneypenny”. In 2020 ben ik de Facebook support groep “PDA België & Nederland (Pathological Demand Avoidance)” gestart en ik ben heel blij dat de getalenteerde Kelly deze website heeft opgezet. Hiervoor zijn we in contact met “The PDA Society” in de UK.'

 Tornado Hij kon niet zelf spelen en had mij voortdurend nodig, net als een veel jonger kind. “Je zoon is een tornado” zei de kleuterschool. Mijn lief, slim, welbespraakt kind beet, smeet, gilde en brak. Ik kon zien dat het personeel wat bang van hem was. Thuis voelde alles zwaar en moeilijk. Gillend stond hij op. Aankleden, eten, het huis uitgaan, in de auto gaan, slapen: alles maakte hem zo boos. Het “in de wereld zijn”, sociale contacten of vakantie verliep erg moeizaam. Voor korte tijd, buiten, kon hij goed met andere kinderen spelen maar na een uur was het genoeg voor hem, anders was het gillen en slaan. Feedback die ik kreeg was: “heb je geen tuigje voor hem”, “hij luistert HELEMAAL niet he?!” en erger… Maskeren Op de medische afspraken (die meestal maximal 60 minuten duurden) was hij regelmatig sociaal, zelfs charmant, met goed oogcontact. De omgeving was dan nieuw, interessant en hij speelde dan zelfs een beetje. Niet handig!! Het duurde jaren voor we een ASS en ADHD diagnose hadden. Ik had het “geluk” dat zijn school carriere niet makkelijk verliep. Maar ik weet dat families niet geloofd worden of zelfs van dingen beschuldigd waren omdat hun kind zo goed maskeerde in de buitenwereld. Weer geluk Met brede ervaring in jeugdzorg wist ik dat mijn aanpak OK was, dus er moest iets meer aan de hand zijn. Natuurlijk ging ik naar alle cursussen en voorlichtingen die de gezondheidszorg voorstelde. Daar kwam ik andere moeders tegen, ook met de handen in het haar. En zo hoorde ik gelukkig over PDA. Sinds die tijd heb ik heel veel in mijn en ons leven veranderd. De PDA Society site, Facebook pagina’s, websites en een mentor hebben me zoveel duidelijk gemaakt. Door m’n verwachtingen, insteek en aanpak volledig om te gooien heb ik het weer leuk met m’n kind. 

 De winst van loslaten “Ik kom als iedereen zit, mama.” Mijn jongste, Tara van 8 jaar oud, zit in haar vertrouwde hoekje van de bank, in haar pyjama, onder haar zachte, warme deken. Met koptelefoon op zit ze nog een filmpje te kijken op haar tablet. Ik heb inmiddels het avondeten op tafel gezet en probeer alle gezinsleden aan tafel te krijgen. Tara komt altijd als laatste. Zij is officieel gediagnostiseerd met autismespectrumstoornis en ADHD, maar voor mij is ze overduidelijk PDA. Ze komt aan tafel om te eten, maar wel onder haar eigen voorwaarden. Vroeger werd ik vaak geïrriteerd van telkens dat weerwoord, dat ze nooit eens gewoon kon doen wat ik vroeg. Inmiddels weet ik dat ze de controle nodig heeft en zelf moet bepalen hoe en wanneer ze aan tafel komt. Binnen de beperkte grenzen die ik stel, wordt er aardig wat onderhandeld door haar. Als iedereen zit, roep ik nog een keer haar naam. Ze kijkt op, ziet dat er aan haar voorwaarden is voldaan en zet zonder problemen haar tablet uit. Ze huppelt op blote voeten naar tafel en springt op haar stoel. Wij vouwen allen onze handen om te bidden, Tara begint meteen met haar handen stukjes van haar gesneden vlees in haar mond te duwen. Ze bidt niet mee. Dat hoeft ook niet meer van ons. Ik zeg er ook niets van dat ze al begint te eten en dat ze dit met haar handen doet. Ik laat het lekker gaan. Na het bidden beginnen wij allemaal te eten en ik duw woordeloos een vork dichter naar Tara toe. Ze snapt de hint en eet verder met haar vork. Ondertussen zit ze geen seconde stil. Ze wiebelt, gaat zitten op knieën, draait zich half om, legt haar voet om mijn schoot, duikt opeens half onder de tafel zodat alleen haar achterwerk nog omhoog steekt. We laten het weer lekker gaan. Ze eet, aan tafel met het gezin, dat is het belangrijkste. Na een paar minuten tikt Tara tegen mijn arm. Gebiedend wijst ze naar haar bord, zonder een woord te zeggen. Ze wiebelt en friemelt gewoon verder. Ik pak haar lepel, schep er hapje op en leg de lepel klaar voor haar. Tara pakt de lepel en eet. Dan tikt ze weer op mijn arm. Ieder hapje doen we zo samen. Onderwijl eet ik zelf ook rustig mijn eigen maaltijd en praat met de andere gezinsleden. De sfeer is gemoedelijk. “Mama, ik ben een konijn!” zeg Tara dan opeens en begint prompt te piepen en haar handjes als pootjes voor zich te houden, zittend op haar knieën. Als ik weer een lepel klaar leg voor haar, piept ze harder en kijkt me aan. Konijntjes kunnen niet eten met een lepel. We zijn gewend aan dergelijke wendingen en ik schakel meteen. Ik pak de lepel en voer haar. Nog voor het laatste hapje springt ze van de stoel af en hupt, als een konijntje, naar haar hoek van de bank. Ik roep haar na. “He konijntje! Bordje is nog niet leeg. Nog twee hapjes.” Tara piept en snuft, terwijl ze rond hupt. Dan komt ze naast mijn stoel zitten en kijkt omhoog. Ik pak de lepel en voer haar zo nog de laatste hapjes aardappel. “Zo, kijk wat een lekkere sla!” zeg ik, omdat konijntjes geen aardappelen eten. Tara fronst even en hapt niet. “Nee, mama, het zijn worteltjes. Konijntjes eten worteltjes, goed?” verbetert ze mij, omdat ze nu eenmaal controle over het script moet hebben. Ik knik en herhaal mijn zin, de sla vervangen door worteltjes. Piepend eet Tara zo de laatste hapjes en wrijft dan haar hoofdje tegen mijn arm. Ik druk een kus op haar hoofd en tevreden hupt mijn konijntje weg, terwijl wij nog verder gaan met onze maaltijd. Voor ik zelf klaar ben met eten, komt ze nog twee keer een knuffel halen en zelfs papa krijgt nog een dikke konijnenknuffel. Het is een echte knuffelkont, die Tara van ons. Ik vraag me soms af wat een buitenstaander van deze scene zou vinden. Waarom vinden wij het goed dat ze niet meebidt? Dat ze niet op haar billen blijft zitten? Dat ze niet fatsoenlijk praat en dingen netjes vraagt? Dat ze niet zelf, ondanks haar acht jaar, met bestek eet? Dat ze van tafel mag wanneer ze wil, zelfs als ze nog niet klaar is met eten? Dat ze mag ‘spelen’ tijdens het eten en wij zelfs meedoen? Belachelijk. Verwend. Grenzeloos. Falende, softe ouders die alles maar goed vinden en alles laten gaan. Misschien dat ik zelf ooit ook gedacht zou hebben, voordat Tara in ons leven kwam. In het begin hebben we ook geprobeerd om gangbare regels te hanteren. Dat ze normaal op haar stoel moest blijven zitten. Dat ze zelf moest eten met bestek, want ze was immers oud genoeg daarvoor. Dat ze normaal en fatsoenlijk praatte tegen ons en dat ze netjes zou blijven zitten tot we allemaal klaar waren. Echt, we hebben het geprobeerd. Wij waren eindeloos bezig met corrigeren, bijna iedere minuut. Bestraffen had geen zin. Belonen had geen zin. Complimenteren en vleien had geen zin. Visualiseren en opdelen in stapjes had geen zin. En Tara ‘leerde’ er niets van. Iedere avond dezelfde discussies, oplopende irritaties en de halsstarrige weigering van haar om te doen wat wij van haar verlangden. Voet bij stuk houden en consequent zijn, waren tips die we kregen. Maar er is niemand die zo lang en zo goed voet bij stuk kan houden als Tara. De avondmaaltijd werd een oorlog, een uitbarsting van negatieve emoties. Met alleen maar verliezers. En dan komt uiteindelijk de vraag: wat is er nu echt belangrijk? Wat wil ik bereiken? Moe gestreden liet ik het los. Schrapte al mijn verwachtingen en liet het gaan. Mijn beste beslissing ooit. Ja, de avondmaaltijd verloopt nu heel anders, maar we zijn allemaal ontspannen. Er wordt gegeten in een gemoedelijke, positieve sfeer. Soms eet ze wel zelf met bestek. Soms praat ze mee aan tafel en blijft op haar billen zitten. Soms wordt ze gevoerd terwijl ze op mijn schoot zit. Ik buig mee, met wat de dag ons brengt, wat ze aankan op dat moment. Aankunnen. Dat is een sleutelwoord geworden. Tara kan fysiek zelf eten met bestek, kan op haar stoel blijven zitten, kan netjes vragen in mooie volzinnen. Ze kan het allemaal en laat dit buitenshuis of in bijzijn van anderen ook regelmatig zien. Maar het kost veel energie, omdat ze tegelijkertijd ook nog tientallen prikkels, van buiten en van binnen, ongefilterd over zich heen gestort krijgt. En moet verwerken, moet ordenen, moet voelen. Een doorsnee dag kan een mentale marathon zijn. Dus in de veiligheid van haar eigen huis, te midden van vertrouwde gezinsleden, laat zij het ook los. Al die dingen die ze heus wel kan, kan ze even niet meer opbrengen. Ze kan het niet aan. Om te voorkomen dat ze helemaal overweldigd wordt, wil ze meer controle, wil ze zich verstoppen in een rollenspel en wil ze vooral niet te veel moeten. De opluchting dat dit ook mag van ons, is soms tastbaar. Nu ik dit snap en haar gedrag beter kan plaatsen, laten we veel los. Of het op de lange termijn de beste keuze is? Geen idee. Maar wij hebben de negatieve en gespannen relatie met Tara weer kunnen ombuigen tot eentje vol liefde en gezelligheid. En er is nog nooit een kind slechter geworden van opgroeien in huis vol liefde. Dus laat het los, laat het gaan. 

 Puzzelstukken We lazen het Britse boek over PDA* en plots vielen alle puzzelstukken na 6 jaar in elkaar… “Dát is 100% Jonas!” zei mijn man toen hij het ook las. Onze 7-jarige zoon Jonas is ondertussen gediagnosticeerd met ADHD, ASS (niet gespecifieerd) en een laaggemiddelde intelligentie. Ik vertelde de psychiater tijdens haar diagnostisch onderzoek over hoe álle onderdelen van PDA bij hem passen, terwijl ik bij de andere vormen van autisme, waarin ik me ook stevig inlas, het gevoel had dat ze bijna het omgekeerde waren dan bij mijn kind. Een paar voorbeeldjes: - Onze zoon panikeert niet als de dagstructuur verandert, dat vindt hij toppie, maar raakt wel in paniek als zijn strijkpareldino niet exact dezelfde kleur heeft als het voorbeeld op zijn tablet. - Onze zoon heeft geen moeite met mimiek, onze zoon is een clown op zich en is de koning van expressie! Hij is een heerlijk grappig individu! - Onze zoon kent geen persoonlijke ruimte, maar praat op 2 cm van zelfs een wildvreemde zijn gezicht. Hij richt zijn extreme sociale interesse op 1 persoon. Sociale regels zijn hem soms erg vreemd en hij maakt graag praatjes met wildvreemde volwassenen. Hierdoor vinden ze hem erg sociaal, leuk en schattig! De psychiater noemde dat qua sociale omgang: “active, but odd”. De nagel op de kop dus. - Onze zoon vindt het niet erg om aangeraakt te worden, maar hij is een knuffelbeer en zorgt dat hij constant iemand aanraakt, tot ergernis vaak van anderen (lees: afysieke tweelingbroer). Maar ik geniet van de knuffels van die lieve, lieve knuffelaar. Daarom o.a. leek hij geen ASS te hebben, maar laat zijn kenmerken nu nét toch die PDA zijn. Oef, na zo lang zoekende te zijn, nu weten we waarmee je dagelijks kampt, lieve Jonas. Hulpverlening, herken PDA aub! Toch werd Jonas niet met PDA gediagnostiseerd, enkel met ASS (breed, niet specifieker). Hopelijk krijgt dit snel meer bekendheid zodat wij de hulpverleners niet meer zelf moeten informeren, maar zij genoeg kennis vergaren om ouders te informeren over nieuwere vormen zoals deze. Alle andere kenmerken van PDA waren ook zo herkenbaar! Wat een opluchting was dat! Ik herkende in PDA dat hij bijvoorbeeld een echt politieagentje is: regeltjes gelden voor iedereen, behalve voor hemzelf. Hij zal bij anderen (ook volwassenen zonder schroom) met een belerend vingertje die regels gaan afdwingen. Daarmee maakt hij zichzelf niet populair, maar daar geeft hij niet om. Hij had een grote taalachterstand (ook mede omdat hij doof geboren werd natuurlijk) en sprak pas op 2 jaar, maar kreeg plots op korte tijd een boost en is nu verbaal zeer sterk! Hij leeft van obsessie tot obsessie en kan enkel daarover spreken: uren, dagen, weken, maanden aan een stuk gaat het alleen over haaien, of vlaggen van landen. Maar in dat gebied is hij slim en heeft hij een olifantengeheugen! Niets anders kan er in dat hoofdje dan. Zodanig dat de juf de haaien of de vlaggen ook moet gebruiken om toch tot hem door te dringen met haar leerstof. Zo leerden ook wij zijn obsessies in te zetten om hem mee te krijgen in onze vraag. Als snel leidt dat tot rollenspellen waarbij zijn haaienknuffel alles aan hem vraagt want als de haai het wil, dan wil hij het wél. Het doel van elke dag: paniek vermijden Gelukkig leren we dagelijks bij over hoe we onze lieve jongen kunnen ondersteunen. Toch blijft het een uitdaging en ook een strijd, elke dag opnieuw. En vooral, hoe loopt hier iedereen in het huis constant op zijn tippen en hem gelukkig te houden, om een paniekaanval, want dat zijn die meltdowns, te vermijden. Kleine onbenullige handelingen worden grote obstakels die hij niet aankan: Tanden poetsen, haren wassen, in bad gaan, uit bad komen, schoenen aandoen, een bordje of lepel aanvaarden, … Alles leidt tot paniek en wordt een groot drama. Lieve Jonas, het doet me nog steeds verdriet te zien hoe de kleine dingen jou zo angstig maken, maar nu weet ik hoe het komt en probeer ik je gerust te stellen. Maar mama moet nog veel leren. Wij boetseren onze hele dag anders, veranderen van uur tot uur, met één enkel doel voor ogen: onze jongen gelukkig en kalm houden. Paniek voorkomen. Dat vergt energie en aandacht, in die mate dat ik me vaak afvraag of dat zijn flinke, luisterende tweelingbroer wel niet schaadt. Toen ze drie waren vertelde ik zijn broer dat ik evenveel van hem hield dan van Jonas en hij zei: “Echt, mama? Hou je evenveel van mij?” Dat verscheurde mijn hart in duizend stukken. Zoveel aandacht gaat er dagelijks naar mijn speciaal kind dat zijn broer het als vanzelfsprekend aanvaardde dat ik dus minder van hem hou. Zo pijnlijk... Nu zeg ik het wel 10x op een dag hoeveel ik wel van hem hou, zodat hij nooit meer twijfelt. Hoeveel tijd zijn broer ook inneemt van mama en papa, want dat is veel, heel heel veel. PDA eist veel toezeggingen, bewustheid van alle huisgenoten, niet enkel mama en papa. Iedereen legt bij in de schaal. Ook zijn tweelingbroer zelf doet er meestal noodgedwongen spontaan aan mee hem comfort te verschaffen. Zijn broertje Milan van amper 7 jaar staat zijn lievelingsspeelgoed af, laat hem winnen tijdens het voetbal, geeft zijn langste frietje weg, puur om dat diepe verdriet en die meltdown voor te zijn. Zo lief en zo pijnlijk tegelijk. Dat hij al meedenkt als een volwassenen over hoe je paniek bij hem vermijdt. En zo kijken we met afwachtende blik de hele dag, stilletjes op onze kousenvoetjes, om te kijken of hij nog “tevreden en kalm” is. Zo doen we meer voor hem, dat zeg ik zonder schroom, dan voor zijn tweelingbroer. En niet omdat ik meer van hem hou, nee, maar omdat hij meer en andere nodig heeft. “Iedereen heeft recht op een ongelijke behandeling om gelijk behandeld te worden.” Buitenwereld, het is niet erg dat je mijn kind nog niet begrijpt Dat die standaardregeltjes voor de opvoeding van het “gemiddelde” kind niet van toepassing zijn op mijn kind was een heel leerproces. En het is ook moeilijk je daar oké mee te voelen naar de buitenwereld toe, dat kritische oog waarmee anderen bepalen dat het “abnormaal” is dat je je 7-jarige nog aankleedt en soms nog voedert als een baby. Dat het schijnbaar ongehoorzaam zijn wordt “beloond” door knuffelen? Niet erg als je dat niet begrijpt, want ik weet dat hij nét nu hij het moeilijk heeft een dikke knuffel nodig heeft. Dat is geen beloning voor stout gedrag, maar een geruststelling bij angst. Groot verschil, maar onzichtbaar voor de buitenwereld. “Hij moet maar luisteren” zeggen anderen wanneer hij panikeert en weigert, en daar lach ik nu mee, want zij kennen de noden en levenswijze van mijn speciaal kind niet. “Als hij boos wordt moet je hem gewoon negeren” zeggen anderen dan, maar zij begrijpen niet dat mijn kind niet te negeren valt. Dat zijn ongenoegen enkel groter wordt en niet wegebt bij het krijgen van minder of geen aandacht. Hij zal dan in mijn oor komen schreeuwen voor mijn aandacht of aan mijn been komen hangen, of me pijn doen met iets zodat het negeren moet stoppen. Gedrag dat niet wenselijk was dus. Het moet anders. Bij mijn kind helpt dan knuffelen, humor, afleiding, obsessies inzetten. Ander kind op school Jonas is ook doof (met implantaten, dus nu slechthorend) en zit al heel zijn schoolcarrière op de dovenschool in het buitengewoon onderwijs. Maar daar vertoonde Jonas tot zijn 6,5 jaar compleet een ander gedrag. De jongen die wij beschreven herkenden de juffen niet. En de jongen die de juf beschreef was precies zijn passieve, afwachtende, altijd gehoorzame tweelingbroer. Bizar, waarom is hij op school zo anders dan thuis? Is hij er niet graag? Maar hij zat in het buitengewoon onderwijs, met 6 à 8 kindjes in de klas en 3 juffen, en hij is er graag. Dus dat was het probleem niet. Nooit hebben we dat begrepen. Toen hij 6,5 was, begon hij geleidelijk aan ook “zichzelf” te zijn op school. Draait er nu ook met zijn ogen uit verveling en zegt tegen de juf vlakaf dat hij iets niet wil doen. Eerlijk gezegd vonden wij dat een verademing. Moeilijker voor de juffen, klopt, maar hij kon en durfde eindelijk zichzelf zijn. Humor en intrinsieke motivatie aanspreken als tool Humor helpt wel. Als hij al 6 keer zijn soep weigerde te eten omdat hij die “bakkies, zo vies” vindt, kan papa met een simpel afleidingsmopje hem de hele kom met smaak doen leeg lepelen. “Jij mag die niet eten, hoor!”, grapt papa dan, “durf ze niet opeten als ik mij omdraai, he!” En dan “fopt” hij zijn papa door het snel op te eten. Dat soort kleuterafleidingen werken nog steeds bij mijn 7-jarig clowntje. Maar als het werkt is het prima. Of ikzelf kan als hij over een of andere obsessie druk begint te vertellen hem die “vieze” soep binnen lepelen zonder dat hij het in de gaten heeft. In onze leerschool van jaren merkten we ook dat extrinsieke beloningen niet (lang) werken: zoals stickersysteempjes, complimentjes geven en zeggen dat hij dat flink heeft gedaan… Logisch misschien, want kinderen met PDA hebben teveel angst, vaak te weinig zelfvertrouwen om trots te kunnen zijn op hun verdiende sticker. Daar komt nog eens bij dat mijn zoontje door zijn ADHD ook nog vaak het gevoel heeft dat hij een stout kind is precies, en zegt nooit fier te zijn op zichzelf. Pijnlijk als mama die hem altijd prijst. Lieve schat, we werken eraan dat jij jezelf ook ooit graag gaat zien…. Kan een kind met PDA ooit terug trots worden op zichzelf? Ik duim mee… Enkel inwerken op zijn intrinsieke motivatie werkt alvast vaak wel: hem iets met haaien (obsessie) beloven of hem iets beloven dat hij belangrijk vindt zoals zijn lievelingsdessert of tablet. Dank je “Zodra - dan – methode”! Huiswerk was nochtans eerst een gevecht, een strijd. Wel dagelijks hadden we slaande ruzie omdat hij pertinent weigerde eraan te beginnen. Die eis van de juf kon hij niet aan, want wat een grote verwachting werd er van hem gesteld! En dan nog net die nieuwe schrijflettertjes goed leren schrijven tot aan het schrijflijntje. Hij werd gek. Gelukkig leerde ik de “when-then methode” van Positive Parenting Solutions gebruiken. Want als ik zeg “Zodra je huiswerk klaar is, kan je op de tablet”, dan heb ik geen vraag gesteld, maar wordt zijn intrinsieke motivatie aangesproken. Hij spurt dan naar zijn boekentas en raast door zijn huiswerk. Heerlijk om te zie hoe hij zonder gestelde eis het wél aankan en wél het zelfvertrouwen heeft. Manipulatie of angst? Iets simpel zoals een T-shirt aandoen kan leiden tot zoveel weerstand dat het leidt tot een meltdown. Op erg creatieve manieren probeert hij te ontkomen aan het aandoen van zijn T-shirt: “ik ben zo moe, ik wil nog eerst iets vragen, ik wil eerst nog iets anders doen, ik vind de T-shirt niet mooi, ik heb teveel buikpijn, ik heb eerst honger” en daarna…. “Ik doe het niet!” Maar is dat manipuleren? Zo lijkt het, maar nu we dieper graven en PDA leren kennen, weten we dat dat allemaal voortvloeit uit angst. Angst om de controle te verliezen. Onze onthaalouder zei toen hij 11 maanden was dat mijn zoon mij “bespeelde en manipuleerde” wanneer hij zo troosteloos huilde bij het afzetten ’s morgens. En boos dat ik was op haar! Want mijn lief klein kwetsbaar baby’tje had toch gewoon zijn moeder nodig en mijn liefde en affectie? Hoe zou zo een klein onschuldig wezentje mij kunnen “bespelen”? Maar nu hij zes jaar ouder is dan toen, zie ik vanwaar haar beschuldiging komt. Nu ja, hij gebruikt schijnbaar manipulatief bepaalde methodes en zal alles doen om mijn aandacht te krijgen. Hij doet bijvoorbeeld vaak alsof hij stikt omdat hij weet dat ik daar bang voor ben (trauma door zuurstoftekort bij geboorte) en dan naar hem toe ren. Hij doet alsof hij huilt om een gevoelige snaar te raken en mij zo te kunnen “bespelen”. Dat lief onschuldig kind gebruikt die tactiek (onbewust) wel. Maar ik weet nu dat hij dat als roeispaan gebruikt om te overleven, om de controle te behouden. Omdat het werkt. Ik weet nu dat ik niet de kneus ben die telkens met 2 voeten in zijn manipulatie loopt. Hij is zelf het slachtoffer van zijn angsten waardoor hij alle eisen “moet” weigeren in een poging nog controle over zijn dagen te hebben, om te overleven. Ik blijf zoveel bijleren, ook in infobundels² en sites en in de getuigenissen. Ik hoop op meer bekendheid en ook op verhalen delen met gelijkgezinden. Ik schrok me te pletter toen ik pas las op een pagina³ dat angst hebben om simpele dingen te verwezenlijken voor een persoon met PDA kan voelen alsof je in de afgrond wordt getrokken. Lieve Jonas, sorry voor elke keer dat ik je onbewust al in het diepe trok, want vanaf nu hou ik je mee op de kant en hou ik je stevig vast. Mijn lieve Jonas, mijn heerlijk empathisch, gevoelig, lief, mooi, speciaal, prachtig en moedig mannetje, wat “was” en “is” het nog steeds zo moeilijk je te doorgronden. Maar ik beloof dat ik elke dag ga blijven bijleren hoe ik je leven kwaliteitsvoller kan maken, je de tijd kan geven die je nodig hebt en je vele en continue angsten kan verminderen, ik wijd er mijn leven aan… Beloofd, liefje. Zonhoven, België, januari 2022 * Boek: “Understanding Pathological Demand Avoidance Syndrome in Children: A Guide for Parents, Teachers and Other Professionals”. Phil Christie, Ruth Fidler, and Zara Healy ² Infobundel PDA: https://limpsfieldgrange.co.uk/wp-content/uploads/2016/01/PDA-booklet.pdf?fbclid=IwAR3Ow4jbsh8zRaT0XT5wYDVN4RM-PsMxLB4v8prczeT5b3_0qneLex5AEVM ³ verhaal gedeeld op “Riko’s PDA Page” Facebook groep “PDA België en Nederland”